Zarys historii Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo oraz Domu św. Marcina w Białymstoku
1. POCZĄTKI ZGROMADZENIA WE FRANCJI I W POLSCE.
Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia (Szarytki) zostało założone w Paryżu 29 listopada 1633 r. przez św. Wincentego á Paulo (1581-1660) i św. Ludwikę de Marillac (1591-1660). Zostało ono zatwierdzone przez arcybiskupa Paryża ks. kard. Jeana Fr. de Retz (1613-1679) dnia 18 stycznia 1655 roku, a 6 czerwca 1668 r. uzyskało aprobatę Papieża Klemensa IX (1600-1667).
Celem Zgromadzenia jest powiększanie chwały Bożej i uświęcenie własne przez pełnienie dzieł miłosierdzia, szczególnie na rzecz ubogich i chorych. Ideał Zgromadzenia tak określił jego Założyciel św. Wincenty á Paulo: „Głównym celem, dla którego Bóg powołał i zgromadził Córki Miłosierdzia, jest uczczenie Pana Naszego Jezusa Chrystusa jako źródło i wzór wszelkiej miłości, służąc Mu, co do duszy i co do ciała w osobie ubogich”.
Zgodnie z przesłaniem Założycieli Siostry Miłosierdzia w sposób szczególny czczą Najświętszą Maryję Pannę w tajemnicy Jej Niepokalanego Poczęcia. Jakby w odpowiedzi na to gorące umiłowanie Niepokalanej, w 1830 r. Matka Najświętsza ukazała się nowicjuszce św. Katarzynie Laboure, zalecając jej misję szerzenia Cudownego Medalika. Wyryte na medaliku wezwanie, podyktowane przez samą Matkę Najświętszą: „O Maryjo bez grzechu poczęta, módl się za nami, którzy się do Ciebie uciekamy” jest do dziś najdroższą modlitwą i dewizą Sióstr.
Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia liczy dzisiaj w całym świecie ok. 27. 000 sióstr. Ciągle podejmuje różnego rodzaju formy pracy charytatywnej, jakie dyktuje troska o potrzeby człowieka, bez względu na jego pochodzenie społeczne i wyznanie.
Do polski Siostry Miłosierdzia przybyły 26 października 1652 r. na polecenie swego Założyciela. Stało się to również możliwe dzięki staraniom królowej Ludwiki Marii Gozaga (1611-1667), która była członkinią Pań Miłosierdzia. Od samego początku Zgromadzenie prowadziło różne dzieła, urzeczywistniając swój charyzmat poprzez odwiedzanie opuszczonych oraz służbę najbiedniejszym. Dzisiaj również siostry prowadzą domy opieki, przedszkola, specjalne ośrodki wychowawcze; pracują w szpitalach, katechizują oraz wyjeżdżają na misje na wszystkie kontynenty świata.
Obecnie w Polsce są trzy prowincje Sióstr Miłosierdzia: chełmińska, krakowska i warszawska, do której należy między innymi Dom św. Marcina w Białymstoku.
2. HISTORIA DOMU ŚW. MARCINA W BIAŁYMSTOKU
Do Białegostoku Siostry Szarytki sprowadził Jan Klemens hrabia Branicki (1689-1771) - hetman Wielki Koronny, starosta bielski i kasztelan krakowski. Akt fundacyjny domu dla pięciu sióstr i szpitala dla 12 ubogich został spisany 26 września 1768 r. u Księży Misjonarzy w Tykocie. Całe dzieło zostało powierzone opiece św. Marcina. Tuż przed śmiercią fundator uposażył jeszcze dom i szpital w folwark Krupniki. Pod względem administracji kościelnej dom sióstr początkowo należał do Prowincji Litewskiej.
W 1769 r. przybyło z Warszawy do Białegostoku pierwszych pięć sióstr szarytek. Ich praca i oddanie ubogim sprawiły, że zakład sióstr cieszył się wielkim szacunkiem ze strony całego środowiska. Znaczną pomoc szpitalowi wyświadczył król Stanisław August Poniatowski, który w 1793 r. wizytował placówkę z okazji odwiedzin swojej siostry Izabeli Branickiej (1730-1801). Podczas insurekcji, wojen moskiewskich i napoleońskich, a także powstań narodowych szpital sióstr był otwarty dla wszystkich rannych i potrzebujących. Za co musiał często ponosić wielkie ofiary. Kiedy w 1842 r. władze carskie włączyły Obwód Białostocki do Guberni Grodzieńskiej szpital został najpierw obrabowany, a następnie zamknięty przez władze carskie. Wznowienie działalności nastąpiło dopiero w 1861 r. na wniosek Komitetu Dobroczynności istniejącego przy Radzie Powiatowej Białegostoku. Trwało to jednak bardzo krótko. W ramach represji po Powstaniu Styczniowym, na mocy ukazu generał-gubernatora grodzieńskiego z dnia 27 czerwca 1863 r., szarytki zostały wydalone do Królestwa Kongresowego, a placówka przekazana w zarząd Towarzystwa Dobroczynności. Taki stan trwał aż do odzyskania wolności przez Polskę.
Społeczeństwo Białegostoku nie zapomniało ofiarnej i wielkodusznej posługi sióstr i dlatego w 1920 r. wystąpiło z petycją do Magistratu miasta, aby sprowadzić ponownie siostry szarytki. Akt prawnego przejęcia całego mienia od Towarzystwa Dobroczynności został sporządzony 26 marca 1923 r. Kilka dni później siostry objęły swoją posiadłość i rozpoczęły posługę zgodnie ze swoim charyzmatem, otwierając ochronkę dla 60 dziewcząt oraz pensjonat dla 25 ubogich kobiet. Po gruntownym remoncie cały kompleks budynków - razem z prywatną kaplicą - został poświęcony 11 listopada 1933 r. Dom św. Marcina obejmował wówczas Zakład Opiekuńczo-Wychowawczy dla 120 dziewcząt i zakładowe przedszkole dla ok. 60 dzieci (miejscowych i przychodzących z miasta).
Wybuch II wojny światowej przerwał ożywioną działalność wychowawczo-dydaktyczną szarytek. W uroczystość Wszystkich Świętych 1939 r. siostry i pensjonariuszki zostały wypędzone przemocą z zakładu, ale tego samego dnia - dzięki masowym protestom całego społeczeństwa - powróciły do siebie. Kolejny raz musiały opuścić dom 8 maja 1940 r., pozostawiając dzieci pod opieką sowieckich wychowawców. W dniu 19 lipca tegoż roku urządzono tutaj sztab wojskowy. Z kolei po ucieczce wojsk sowieckich ulokowano niemiecki sztab wojskowy, a siostry ponownie wydalone - tym razem do Supraśla.
Tuż przed wycofaniem się z Białegostoku w lipcu 1944 r. Niemcy spalili Dom św. Marcina. Ale ruiny i zgliszcza nie przeraziły sióstr. Dzięki pomocy miejscowego dziekana ks. Aleksandra Chodyko (zm. 1946) w dniu 15 sierpnia 1944 r. został powołany Komitet Odbudowy Domu Sióstr Szarytek. Równolegle z odbudową siostry prowadziły działalność dydaktyczną. Inauguracja Domu św. Marcina odbyła się 1 października 1947 r. Rok później powołano oficjalnie do istnienia instytucję wychowawczą pod nazwą Dom Młodzieży św. Marcina. Ale radość sióstr nie trwała długo. W dniu 26 sierpnia 1954 r. władze komunistyczne odebrały Dom Młodzieży i umieściły w nim Wydział Oświaty Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, pozostawiając siostrom jedynie dwa pokoje.
Pomimo licznych protestów, władze komunistyczne umieściły tutaj najpierw Państwowy Dom Młodzieży Nr 1, a następnie Państwowy Dom Dziecka Nr 1. Taki stan trwał aż do 15 września 1984 r., kiedy to ówczesne władze Białegostoku oddały Zgromadzeniu zdewastowany budynek. W międzyczasie na terenie zakładu zostały wzniesione piętrowe budynki mieszkalne, które zupełnie zniszczyły pierwotne założenia ogrodu klasztornego. Od 1985 r. - w porozumieniu z Kuria Diecezjalną i miejscową parafią - rozpoczęto gruntowne remonty, które wielokrotnie przerywano, ponieważ Prezydium Miasta sprzeciwiało się planom zagospodarowania przez Zgromadzenie. Do wyremontowanych pomieszczeń siostry zaczęły wprowadzać się dopiero 10 listopada 1990 r. Poświęcenie kaplicy, z udziałem ordynariusza białostockiego ks. bp. Edwarda Kisiela (1918-1993), odbyło się 23 grudnia 1990 r. Wkrótce, na wniosek władz Zgromadzenia, prezydent Białegostoku Lech Rutkowski zaaprobował pomysł zorganizowania tutaj przedszkola. W roku następnym, a dokładnie 16 czerwca 1991 r. Kuratorium Oświaty umieściło Dom św. Marcina na liście szkół niepublicznych pod nazwą - Niepubliczne Przedszkole Nr 2, które rozwija swoją działalność do dnia dzisiejszego.
